پژوهش؛ نُت گمشدهی تئاتر دفاعمقدس
اینکه پژوهش چیست و چه جایگاهی در تئاتر دارد طی مقالهی حاضر به آن پاسخ خواهیم داد، اما این نظریهی بنیادی را بدون اثبات میتوان مطرح ساخت که پژوهش میتواند در برونرفت از بحران تئاتر دفاعمقدس نقش تعیینکنندهای را ایفا کند.
پژوهش در لغت به معنی «جستوجو، تفحص، تحقیق و رسیدگی»(1) است و مفهوم اصلی تحقیق «به حقیقت امری رسیدگی کردن»(2) است. و آخرین درجه و مرتبهی شناخت هر پدیدهای همانا به حقیقت آن پدیده رسیدن است.
پژوهش فرآیندی است که ناشناختهها را از طریق معلومات برای پژوهشگر شناسایی میکند. یا به عبارتی «پژوهش عبارت است از فرآیند جمعآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات برای اهدافی معین.»(3)
انجام پژوهش مراحل خاصی دارد که عمل به آن، محقق را در رسیدن به حقیقت یاری میکند.
- مراحل پژوهش
جهت انجام یک پژوهش ارزشمند، علمی و اصولی، پژوهشگر بایستی مراحلی را در پروسهی تحقیق خود انجام دهد که حذف هر کدام از آنها از درجه و اعتبار تحقیق خواهد کاست. برای انجام یک پژوهش علمی مراحل زیر را باید انجام داد:
1. انتخاب موضوع پژوهش.
2. بیان مسئله.
3. اطلاع از پیشینهی پژوهش.
4. بیان گزارههای مسئله شامل: هدف، فرضیه و سؤال.
5. مشخص ساختن متغیرها و مقیاس سنجش آنها.
6. تعیین ابزار اندازهگیری.
7. مشخص ساختن جامعه، محیط و فضای مورد بررسی.
8. انتخاب روش تحقیق.
9. جمعآوری دادهها.
10. تنظیم و تلخیص دادهها.
11. تحلیل دادهها و نتیجهگیری.
12. تدوین پژوهش و تعمیم یافتهها.
نادیده گرفتن هر کدام از بندهای ذکر شده باعث نارسایی و ضعف در نتیجهی پژوهش خواهد شد.
به علت سختی مقولهی پژوهش، کمتر کسی رغبت میکند پا در این عرصهی پیچیده و پرزحمت بگذارد.
پژوهش، رنج و زحمت فراوانی میطلبد و به همین خاطر کمتر کسی سراغ این مقوله میآید. بایستی اذعان کرد که اگر تلاش و اثری تأثیرگذار، مطرح و ماندگاری در عرصهی تئاتر دفاعمقدس به منصهی ظهور میرسد زیر سایهی پژوهش و تحقیق مناسب و درست صورت میگیرد. و هیچ متن و اجرایی ماندگار نمیشود، مگر در فرایند تولید آن، تحقیق و پژوهش صورت بگیرد.
ضعف در پژوهش یکی از عمده آسیبهایی است که تئاتر دفاعمقدس با آن مواجه است.
اما اینکه پژوهش چه فعالیتی انجام میدهد تا تئاتر دفاعمقدس سروسامان بگیرد، اینگونه میتوان عنوان کرد که «پژوهش در واقع تلاش میکند مسیری را هموار کند تا حقیقت، چهرهی خود را عیان سازد. به عبارتی دیگر، پژوهش وجه مهمی از فعالیتهای اندیشگی انسان است. دانش بشری به مدد پژوهش رشد میکند، توسعه مییابد و در نهایت به گسترش مرزهای "معرفت" و دانش پژوهی میانجامد. تحقیق و پژوهش یعنی جستوجوی حقیقت. در امر پژوهش تئاتر دفاعمقدس، متأسفانه ارتباط مناسبی با مراکز دانشگاهی و آکادمیک وجود ندارد و تعاملی میان پژوهشگران و هنرمندان صورت نمیگیرد و یا حتی خود هنرمندان این عرصه چندان رغبتی به امر پژوهش از خود نشان نمیدهند. هر چند در این زمینه برگزاری چهار همایش پژوهشی تئاتر مقاومت توسط انجمن تئاتر انقلاب و دفاعمقدس بیتأثیر نبوده است، اما نیاز به پژوهش، این نُت گمشده در تئاتر دفاعمقدس احساس میشود.»(4)
- طرح و الگوی پژوهش
یکی از مشکلات پژوهش، نداشتن طرح و الگوی پژوهش است. در واقع محقق و پژوهشگر پس از جمعآوری اطلاعات، بدون طرح و برنامهی خاصی شروع به تدوین اطلاعات موجود میکند. که این امر باعث کاهش درجهی اعتبار پژوهش میشود. هر چند موضوع مقاله اهمیت بالایی داشته باشد، اما تبعیت نکردن از یک طرح و الگوی شاخص، مقاله را از حیث اعتبار و اهمیت ساقط میسازد.
الگوی رایج در ارائهی مقالات و رسالات پژوهشی در نمودار (الف) نشان داده شده است.
نمودار (الف)(5)
داشتن طرح و الگوی مقاله، علاوه بر اینکه امر پژوهش را تسهیل میکند، باعث عمق و اعتبار بخشیدن به مقاله نیز خواهد شد.
جمعآوری اسناد و فیشبرداری از آنها
پس از مشخص شدن طرح و الگوی پژوهش و انتخاب روش تحقیق، مهمترین و دشوارترین مرحلهی پژوهش انتخاب اسناد و مطالعهی آنها است.
«برای این منظور باید به اتکاء کتابنامهها و کتابشناسان، فهرستی از عناوین و ویژگیهای اسناد مهم فراهم شده و اهمیت یا اولویت هر یک را به اجمال تعیین کنیم.»(6)
متأسفانه یکی از معضلات پژوهش در زمینهی تئاتر دفاعمقدس، کمبود منابع و اسناد پژوهشی است. و اگر اسناد و کُتُبی هم وجود داشته باشد مراکز تحقیقاتی و اسناد تئاتر دفاعمقدس وجود ندارد. نه تنها این مراکز وجود خارجی ندارند، بلکه حتی مؤسساتی که به این امر کمر همت ببندند نیز رسمیت پیدا نکردهاند. هر چند اخیراً پژوهشگاه علوم و معارف دفاعمقدس، زیر نظر بنیاد حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاعمقدس در تاریخ 15/2/89 تأسیس شده است، اما کمتر پژوهشی در زمینهی تئاتر دفاعمقدس در آن پژوهشگاه صورت عملی پیدا کرده است. شاید ضرورت پرداخت به آن احساس نشده است و نتیجه آن میشود که تئاتر دفاعمقدس رشد لازم را پیدا نکرده و جایگاه خاص خود را نمییابد.
- نقد و انتقاد
اینکه از پدیدهی "دفاعمقدس" تابو بسازیم و اجازهی نقد و انتقاد به صاحبنظران و پژوهشگران ندهیم، نقاط ضعف آن همچنان وجود خواهند داشت و شاهد بالندگی و رشد در این زمینه نخواهیم بود.
اهل تحقیق، اهل تحقیر نیستند، بلکه با پژوهش و یافتههای خود سعی در شناسایی و طرح نقاط ضعف دارند تا بدین طریق کشف علت کنند و باعث رشد و تعالی گردند.
شاید یکی از عوامل کمبود پژوهش در زمینهی تئاتر دفاعمقدس همین مسئله باشد. نقد در واقع یک نوع عیارسنجی است و بدون مقایسه، اعتبار هیچ اثری معلوم نمیشود و هر کسی اثر خود را بخشی از حقیقت میداند و این منتقد است که سره را از ناسره جدا و مطرح میسازد، وگرنه به قول مولوی:
هــر کسی در بهانــه تیزهُش است
کس نگوید که دوغ من ترش است
پژوهشگر منتقد، از طریق مقایسه و عیارسنجی اسناد به پرسشهایی به شکل زیر پاسخ میدهد: «آیا یافتههای مورد استناد، در خور اعتمادند؟ آیا آن یافتهها برای استقرار علمی کافی هستند؟ آیا نتیجهگیری به شیوهای منطقی صورت گرفته است؟ نتایج اسناد تازگی دارند؟ باید نکتههای مثبت اثر را شادمانه و حقگزارانه نشان دهیم و نکتههای منفی را با فروتنی و همدردی باز نماییم و در هر حال از نکوهش خودپسندانه و ستایش ناروا بپزهیزیم.»(7)
و این ابزار نقد و انتقاد اصولی است که باعث کمال و استعلای تئاتر دفاعمقدس خواهد شد.
- ضعف در شناخت مقوله
دفاعمقدس مقولهای است که به قدر لازم جدی گرفته نشده است، هر چند بحث و حرف و حدیثهایی در این مورد وجود دارد اما در عمل، آن اهمیت و توجه لازم وجود ندارد.
دفاعمقدس پدیدهای است که از زوایای مختلف قابل بررسی است. و این بررسی امکانپذیر نخواهد بود مگر هنگامی که شناخت مقدماتی از این مقوله صورت بگیرد. و پس از این مرحله است که پژوهشگر با کشف لایههای مختلف این پدیده، سؤالاتی برایش مطرح میشود. و جهت رسیدن به پاسخ قانعکننده و علمی و عملی خود دست به تحقیقات گستردهتری زده تا حقیقت موضوع، خود را عیان کند. قدر مسلم، همهی بررسیها و پژوهشها در بستر موضوع اصلی یعنی "دفاعمقدس" صورت میگیرد. به همین خاطر، محقق در قدم اول باید از خود دفاعمقدس شناخت لازم را داشته باشد.
«تجاوز سراسری ارتش رژیم بعث عراق از زمین، هوا و دریا به خاک مقدس جمهوری اسلامی در 31 شهریور سال 1359، حادثهی مهمی است که بررسی ابعاد آن برای نسل حاضر و آیندهی تاریخ بسی حائز اهمیت است. اگر چه در علل تجاوز لزوماً باید به ریشهي تاریخی اختلافات این دو کشور نظر داشت، اما تجاوز رژیم بعث عراق در مقطعی که تازه انقلاب اسلامی در ایران به پیروزی رسیده بود و هنوز ثبات لازم را برای حل و فصل عادی امور داخلی خود نداشت، ارتش آن نیز سامان نیافته بود و نیروهای مردمی و انقلابی هم با حوادث داخلی درگیر بودند و حتی مرزبانی از حدود و ثغور مرزی با مشکل انجام میشد، و دهها دلیل دیگر، این تأمل را برمیانگیزد که رژیم بعث با این تجاوز گسترده، چه اهدافی را دنبال میکرد؟
همچنین بررسی نحوهی تجاوز ارتش عراق با در نظر گرفتن اوضاع سیاسی ـ اقتصادی و نظامی طرفین، نکات ظریفی را در اختیار محققان و اندیشوران سیاسی ـ نظامی قرار خواهد داد، و مهمتر از آن، همه را در تنظیم و تحلیل این حادثهی عظیم در تاریخ دو ملت کمک شایان توجه خواهد کرد. و حتی نقش پیچیدهی دولتها و سازمانها، به ویژه قدرتهای بزرگ مدعی حقوق بشر و استقلال ملتها در وقوع تجاوز و سپس موضعگیریهای آنها طی هشت سال جنگ از فرازهای مهم این حادثه به شمار میرود.
اگر به خوبی این مقطع را شناسایی نکنیم و حتی زوایای فرعی قضیه را در نظر نگیریم، به نتیجهی قابل قبولی نخواهیم رسید. مطالعهی سیاست دفاعی نظام جمهوری اسلامی در برابر تجاوزی از پیش طراحی شده، میتواند معیاری درست در قضاوتها و اظهارنظرها پیرامون تجاوز و دفاع بدهد. اگر چه در آغاز تجاوز، به دلیل نفوذ لیبرالها و افرادی چون بنیصدر در مصادر قدرت سیاسی و نظامی ایران، تدوین استراتژی دفاع عملاً ناممکن بود، اما پس از حذف آنها و حضور مستقیم امام(ره) در رأس فرماندهی جنگ، استراتژی دفاعی ما در دو شکل (مهار و دفع تجاوز) هویت یافت، به طوری که ما تا عملیات الیبیتالمقدس که به آزادسازی خرمشهر منجر شد، سیاست مهار دامنهی تجاوز با هدف آزادسازی اراضی و شهرهای اشغالی را تعقیب میکردیم. پس از آن سیاست دفع تجاوز اضلاع دیگر استراتژی دفاعی ما را تشکیل میداد، ورود به خاک عراق در بعضی مناطق و انهدام مراکز نظامی و تسلیحاتی غالباً در راستای سیاست دفع تجاوز صورت میگرفت. همچنین تأثیر فعالیتهای دیپلماسی به ویژه تصمیمگیریهای شورای امنیت سازمان ملل متحد و صدور قطعنامهها در روند جنگ عراق علیه ایران بایستی مورد بررسی قرار گیرد.
جنگ عراق علیه ایران به دلایل مختلف، پایان نظامی نداشت، بلکه آنانی که عراق را علیه جمهوری اسلامی ایران به تجاوز وا داشته بودند، با همهی توان به میدان آمدند و مانع از آن شدند که ارتش عراق در میدان نبرد مغلوب ایران شود. لذا سمت و سوی تحولات جنگ را به پایانی حقوقی ـ سیاسی کشاندند، بهطوری که صدور قطعنامهی 598 فصلالخطاب همه، در ماجرای هشت سال نزاع و درگیری میباشد. به همین دلیل قطعنامهی 598 و مفاد بندهای دهگانهی آن باید مورد بررسی و تحلیل دقیق قرار گیرد. بند شش قطعنامهی مذکور که خواستهی به حق جمهوری اسلامی ایران در طول جنگ بوده است با تشکیل کمیتهی کارشناسی به منظور تشخیص آغازگر جنگ و نهایتاً اعلامیهی دبیر کل وقت سازمان ملل متحد مبنی بر اینکه رژیم عراق شروعکنندهی جنگ در تاریخ 31/6/1359 بوده است، و همچنین تعیین خسارت جنگی در بند هفتم و چگونگی تأمین آن و علل عدم اجرای کامل قطعنامه 598 و بررسی موانع آن از مطالب مهم تاریخ دفاعمقدس است.»(8)
با مطالعهی تاریخ دفاعمقدس، علاوه بر اطلاع از مقولهی دفاعمقدس، نشانهها و رگههای لازم موضوع تحقیق ما، خود را عیان کرده و اطلاعات ارزشمندی را جهت بررسی و مطالعه در اختیار پژوهشگر قرار میدهند. پژوهشهای تئاتر دفاعمقدس بدون اطلاع از خود مقولهی دفاعمقدس میسر نمیباشد.
یکی از عمده معضلاتی که در این راستا میتوان به آن اشاره کرد و مشکلات عدیدهای را در حوزهی دفاعمقدس دامن زده است، ضعف در شناخت مقولهی دفاعمقدس است. جهت رسیدن به شناخت نسبی باید فعالیتهایی صورت بگیرد که متأسفانه این رشته فعالیتها صورت عملی به خود نگرفته است.
«سرچشمهی شناخت، محیط پیرامون انسان است. این محیط بر روی انسان تأثیر و در او احساس، تصور و درک به وجود میآورد. اگر اشیایی که در خارج از شعور انسانی وجود دارند، بر انسان تأثیر نمیبخشیدند، انسان کوچکترین تصوری هم نمیداشت.
عینی بودن جهان و اشیاء و پدیدههای آن، به مثابه سرچشمهی معلومات، اساس شناخت، بر مبنای واقعیت است.
برخی، واقعیات عینی را سرچشمهی معلومات نمیشمارند و موضوع شناخت را شعور یا احساس هر انسان میدانند. به نظر آنان انسان قادر نیست پدیدههای طبیعت و زندگی اجتماعی را بشناسد.
شناخت واقعبینانه عبارت است از جریان مداوم نزدیک شدن اندیشهی انسانی به آنچه که میخواهد بشناسد. حرکت اندیشهها از نادانی به دانایی، از دانایی ناقص و ناتمام به دانایی کامل و کاملتر است.
شناخت، با جایگزین شدن نظریات نو به جای نظریات کهنه و با دقیقتر کردن نظریات قدیمی پیشرفت میکند و جوانب و جهات تازهتری از واقعیت را به معرض نمایش میگذارد.»(9)
پایهی شناخت، عمل، فعالیت، تلاش و جستوجو است. متأسفانه کمتر پژوهشگری در حیطهی تئاتر دفاعمقدس رنج این مسیر دشوار شناخت را به جان میخرد. و به همین خاطر یا پژوهش صورت نمیگیرد و یا اگر فعالیتی در این زمینه وجود دارد عمق و اعتبار لازم را کمتر دارد. چرا که پژوهش مزبور مسیر علمی اُسطُقسداری را طی نکرده است.
اما اینکه روش علمی چیست و چه ویژگیهایی دارد، بهطور مجمل به آن اشاراتی میشود. «یک روش علمی، همیشه با سایر روشهای کسب دانش تفاوت دارد، زیرا بر واقعیتها استوار است. در مطالعهی واقعیتها، همیشه باید دو معیار را در نظر گرفت.
الف) عینیت: در جمعآوری اطلاعات، محقق باید این توان را داشته باشد که از نظرات و احساسات خود جدا شود تا تحلیلهایش راه انحراف پیش نگیرند. او باید مثل یک ابزار دقیق، واقعیتها را به همان صورتی که خود را نشان داده و اندازهگیری شدهاند، گزارش دهد.
ب) دقت: محقق باید تا آنجا که ممکن است، واقعیتها را بهطور کامل و دقیق گزارش دهد.»(10)
- کار روی کتب مرجع و اسناد
شما به عنوان پژوهشگر، زمانی که شروع به طرح مسئله کرده و موضوع تحقیقتان را مشخص میسازید، نخستین فعالیتی که انجام میدهید جستوجوی منابع و اسناد در ارتباط با موضوع مقالهی شما است، که این فعالیت از دو حالت خارج نیست. یا تقریباً هیچ منبع و سندی پیدا نمیکنید و یا با انبوهی از مقالات و اسناد مواجه میشوید. که هر کدام از این حالات فعالیتهای مختص خود را میطلبد.
«1ـ دربارهی موضوعی که انتخاب کردهاید، تقریباً هیچ منبعی وجود ندارد.
مجهز به "پرسش ا صلی" و محورهای تحقیق پروپوزال (طرح نظری مسئلهي تحقیق) و برنامهی کار، جستوجوی منابع (کتاب، مقاله، و...) را از سر بگیرید: با "مدخلهای" جدیدی فیشیه منابع یا سیستمهای پرسش اتوماتیک را جستوجو کنید؛ اگر کتابی، مقالهای یا سندی وجود دارد که به نظرتان برای تحقیقتان ضروری است و هنوز آن را بررسی نکردهاید، عزمتان را برای به دست آوردن و مطالعهی آن جزم کنید.
و سپس کار تحقیقی خیلی مهم(در ارتباط با موضوع تحقیقتان) بررسیتان را شروع کنید و به تدریج دامنهی کارتان را به آثار «کمتر مهم، اما آثاری که میتوانید در آنها چیزی به دردبخور پیدا کنید» گسترش دهید، و بعد، برای آنکه وجدان کاریتان آسوده شود، به آثار «به ظاهر دست دوم» بپردازید.
اگر منابع دست یافتنی واقعاً کم هستند، دربارهی آن با استاد راهنمای تزتان مشورت کنید و با او امکان تغییر دادن موضوع را در میان بگذارید.
2ـ دربارهی موضوعی که انتخاب کردهاید، تعداد بیشماری کتاب، مقاله، سند وجود دارد که نمیدانید از کجا شروع کنید.
با مجهز شدن به "پرسش اصلی" و محورهای تحقیق به شرح "پروپوزال" و برنامهی کار، شما میتوانید منابع را "گزینش" و طبقهبندی کنید. البته این گزینش و تعیین اولویت را بر مبنای محتوای آثاری که در دست دارید انجام میدهید و نه صرفاً بر مبنای عنوان آثار، به ترتیب زیر:
××××× اساسی، حتماً در اولویت اول مطالعه شود.
×××× خیلی مهم، در مرحلهی اول بررسی شود.
××× با توجه به اهمیت مؤلف یا مکتبی که نمایندگی میکند، دیده شود.
×××(qi) در یک مرحلهی مشخص کار تحقیق، به ویژه در ارتباط با فلان پرسش(qi) دیده شود.
×× بعداً، در پرتو کارهایی که انجام خواهم داد، ملاحظه شود.
××(qi) بعداً، دربارهی فلان یا بهمان پرسش(qi) ملاحظه شود.
× احتمالاً، اگر وقتی برایم باقی ماند.
×(qi) احتمالاً، اگر چیزی دربارهی فلان یا بهمان پرسش(qi) پیدا نکردم.
اگر این گزینش و تعیین اولویت را انجام ندهید یا اگر آن را مراعات نکنید، این خطر شما را تهدید میکند که وقتتان را به جای آنکه صرفِ خواندن کتابهای خوب بکنید با خواندن کتابهای متوسط تلف کنید؛ یا اینکه خیلی دیر، گاهی وقتی که کار از کار گذشته است، به کتاب خوب برسید که اگر به موقع خوانده بودید، چند ماهی در وقتتان صرفهجویی میکردید. آنگاه نباید کسی جز خودتان را سرزنش کنید.
پس از آنکه حد و اندازهی منابع مشخص شد و کار گزینش و تعیین اولویت را انجام دادید کار خواندن و سندسازی را برحسب برنامهی کار و اولویتهایتان شروع کنید.
ـ همهی کتاب را از اول تا آخر نخوانید.
ـ کتاب را ماشینوار نخوانید.
در اینجا هم، از عقل و هوشتان به درستی استفاده کنید. از "پرسش اصلی" و از محورهای تعریف شده در "پروپوزال" تحقیقتان به عنوان "قطبنمای" خواندن استفاده کنید:
ـ برخی از توضیحات مفصل، برخی از بحثها نسبت به موضوع تحقیقتان ثانوی و سزاوار یک "فیش ساده" هستند که در وقت لازم به شما امکان میدهد مقاله یا کتاب مورد بحث را پیدا کنید.
ـ برخی دیگر از توضیحات و بحثها نسبت به موضوع تحقیقتان اهمیت محوری دارند و ایجاب میکنند که رویشان وقت بیشتری صرف کنید؛ لازم است آنها را مداد (یا "موشواره") به دست به دقت بخوانید، یادداشت بردارید و فیش روی فیش تهیه کنید.»(11)
هر چند پژوهشهای اندکی در زمینهی تئاتر دفاعمقدس صورت گرفته است که شاید به تعداد انگشتان دست و پای آدمی هم نرسد چرا که در این زمینه تنها پژوهشهای زیر جامهی نشر و چاپ به خود پوشیدهاند.
1. نُت گمشده، مجموعه مقالات چهارمین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت، به کوشش و ویرایش محسن بابایی.
2. هزاران سرو ایستاده، مجموعه مباحث پیرامون آسیبشناسی تئاتر مقاومت، مهدی نصیری.
3. تئاتر و جنگ، مجموعه مقالات، ترجمه و تألیف مشهود محسنیان.
4. جنگ، نمایش، اسطوره، امر کاوس بالازاده.
5. نگرههای نمایشی و نانمودههای ساختاری، حسن پارسایی.
6. پژوهشهای تئاتر مقاومت، جلد یکم، مجموعه مقالات اولین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت، تقی اکبرزاده.
7. پژوهشهای تئاتر مقاومت، جلد دوم، مجموعه مقالات دومین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت، تقی اکبرزاده.
8. پژوهشهای تئاتر مقاومت، جلد سوم، مجموعه مقالات سومین همایش پژوهشی تئاتر مقاومت، تقی اکبرزاده.
9. کتاب شناخت تئاتر مقاومت، جلد یکم، مجموعه منابع تئاتر مقاومت، تقی اکبرزاده.
10. نقد تئاتر مقاومت، جلد یکم، نقد نمایشهای نهمین جشنواره تئاتر دفاعمقدس، تقی اکبرزاده.
11. چالش در پرده، گزیدههای تئاتر مقاومت، جلد یکم، گزیدهی مقالات تئاتر دفاعمقدس، بخش یکم، تقی اکبرزاده.
12. وضعیتهای نمایشی دفاعمقدس، جمشید خانیان.
اینکه در زمینهي پژوهش تئاتر دفاعمقدس با فقر پژوهش مواجهیم شکی در آن نیست اما اگر به اهمیت پژوهش و به کارکرد معجزهآسای آن واقف باشیم و ضرورت آن را در سیستم تئاتر دفاعمقدس درک کنیم، لاجرم گوشهی چشمی به آن خواهیم داشت و جهت برون رفت از بحران و کمرنگ شدن تئاتر دفاعمقدس در بدنهي تئاتر در این زمینه سرمایهگذاریهای لازم را انجام خواهیم داد.
به جرأت میتوان گفت که تنها راه ممکن برای سروسامان دادن به وضعیت تئاتر دفاعمقدس اهمیت دادن به تحقیق و فعالیتهای گسترده در زمینهی پژوهش تئاتر دفاعمقدس است. قطع یقین اگر اثری در تاریخ تئاتر دفاعمقدس بخواهد ماندگار و ارزشمند جلوه کند بایستی نقبی به پژوهش و دستاوردهای آن بزند.
با این امید که پژوهش در تئاتر دفاعمقدس جدیتر گرفته شده و سرمایهگذاریها و مدیریتهای هدفمندی صورت بگیرد تا شاهد آثار تأثیرگذار و با ارزش در قلمرو تئاتر دفاعمقدس باشیم.